Celstraf en daarna tbs: 'Alsof je 10 jaar lang twee paracetamol krijgt voor een botbreuk' (2024)

DEN HAAG - 'Vandaag heb ik mijn veiligheid en vrijheid teruggekregen.' De blijdschap is groot als bekend wordt dat Jamel L. tien jaar gevangenisstraf en tbs met dwangverpleging krijgt. Mensen die voor Jamel waarschuwden zijn opgelucht dat de supermarktmoordenaar de komende jaren achter de tralies verdwijnt. Maar voor hoe lang is dat? Komt Jamel, die na zijn celstraf de tbs-kliniek ingaat, ooit nog vrij?

In juni vorig jaar steekt Jamel de 36-jarige Antoneta Gjokja dood in de Albert Heijn aan de Haagse Turfmarkt. Na de steekpartij blijkt dat al tientallen keren gewaarschuwd is voor hem. Psychiaters noemen hem een levensgevaarlijke man en op Curaçao legt de rechter hem een tbs-behandeling op.

In Nederland komt Jamel nog een aantal keer voor de rechter, maar steeds komt hij snel weer op vrije voeten. Met de dodelijke steekpartij als gevolg. Sindsdien zit hij wel vast en de rechtbank veroordeelt Jamel donderdag tot een gevangenisstraf van tien jaar en tbs met dwangverpleging.

'Het liefst hadden de nabestaanden gehad dat hij levenslang achter slot en grendel zou verdwijnen, maar gezien de omstandigheden is dit het maximaal haalbare', zegt Deria Bak in de podcastserie De Supermarktmoord. Hij is de advocaat van Ylli, de man van Antoneta.

Voor de podcastserie De Supermarktmoord onderzoeken journalisten Liza Janson en Chris van Dijk hoe het kan dat Jamel L. vrij rond kon lopen in Den Haag. Wie is hij? En hoe kan het dat hij ondanks alle signalen niet is behandeld? De makers hebben Jamel L. ook zelf ontmoet. De podcast 'De Supermarktmoord' kun je vinden op de gebruikelijke podcast-platforms zoals Apple Podcast of Spotify.

Maar hoelang is tien jaar cel en tbs nu eigenlijk? Hoe groot is de kans dat Jamel ooit nog vrijkomt? Volgens Jasper Schetters, inhoudelijk voorzitter van TBS Nederland, het samenwerkingsverband van alle tbs-klinieken in Nederland, bestaan hierover veel misverstanden. 'Het verschilt per persoon, maar de gemiddelde behandeling duurt 9,4 jaar.'

Een tbs-behandeling is in principe een maatregel waarbij niet vaststaat hoelang deze duurt. Wel is het zo dat een patiënt regelmatig getoetst wordt. Daarom wordt een tbs-behandeling in principe voor twee jaar opgelegd en wordt daarna bekeken hoe het gaat. Deze kan daarna steeds met twee jaar worden verlengd. 'Dat iemand na twee jaar al klaar is met zijn behandeling, dat gebeurt eigenlijk nooit', legt Schetters uit. 'Zelfs binnen vier jaar is een uitzondering.'

Gemiddeld duurt een behandeling dus 9,4 jaar. 'Het fluctueert een beetje maar het is een lange behandeling. Een patiënt moet ook diverse stappen doorlopen voor hij klaar is met de behandeling. Dit begint met verlof. Dat is geen recht, maar een stap in het proces. We wachten dan ook met het verlof tot iemand hier in onze ogen klaar voor is', vervolgt Schetters.

Het is volgens de directeur dan ook onmogelijk om een voorspelling te doen hoe lang een behandeling van Jamel duurt. 'We hebben ook mensen die heel lang in de tbs blijven. Want uiteindelijk kijken we niet of de tbs nog proportioneel is, maar wij kijken naar het recidiverisico. Is dat afdoende gedaald? Dus we hebben ook mensen die vijftien jaar in de tbs zitten voor een feit waar maximaal vier jaar gevangenisstraf op staat. Dus het is maar net hoe je er naar kijkt.'

In het geval van Jamel lijkt het onwaarschijnlijk dat hij nog vrijkomt. Hij is nu 57 en moet eerst zijn gevangenisstraf uitzitten. Van de tien jaar gaat het voorarrest af. Ook is het zo dat iemand bij goed gedrag de laatste twee jaar niet uit hoeft te zitten. Dit betekent dat Jamel over zeven jaar opgenomen kan worden in de tbs-kliniek. En dan begint zijn behandeling pas.

Deze gang van zaken zorgt voor gemengde reacties op de uitspraak. De Zeeuwse Maria, die zelf met de dood werd bedreigd, is blij dat hij is veroordeeld. 'Ik heb mijn veiligheid en vrijheid eindelijk teruggekregen', reageert ze. 'Dat gevoel had ik voor die tijd niet.'

'Alleen had ik gehoopt dat hij direct tbs zou krijgen, zonder de gevangenisstraf', vervolgt ze. 'Dat hij de kans zou krijgen om te kunnen herstellen. Nu kan ik niet in zijn hoofd kijken en ben ik geen medicus. Maar als je naar zijn situatie kijkt dan denk ik dat direct tbs beter zou zijn geweest, want deze zaak kent alleen maar verliezers.'

Ook Gerda Brand, zijn buurvrouw op Curaçao, denkt er zo over. 'Ik ben blij dat hij beschermd wordt de komende jaren. En dat hij eindelijk de hulp gaat krijgen die hij nodig heeft. Dat doet me deugd. Dat is voor zowel Jamel heel goed, als voor de samenleving. Maar wat mij dus wel stoort, is dat hij nu een straf krijgt. Ik denk dat iemand die ziek is niet gestraft moet worden, maar beschermd moet worden.'

De advocaat van Jamel heeft ook altijd gepleit voor alleen een tbs-behandeling. 'We hebben hier te maken met iemand die behandeling behoeft', zegt Elizabeth Bijl. 'Het voelt alsof je tegen iemand met een open botbreuk op de spoedeisende hulp zegt: ga jij eerst maar met twee paracetamol in de wachtkamer tien jaar wachten en dan gaan we daarna beginnen.'

Bijl pleit daarom voor het omdraaien van de straf en de tbs-maatregel. 'We zien dat de gevangenis helemaal niet is toegerust op behandeling. Dus dat betekent eigenlijk dat we nu iemand tien jaar vast gaan houden, waar niks mee gebeurt. We zien dat als mensen langer vastzitten ze verder afgestompt raken. Er bestaat een beeld van detentie dat het een hotel is. Nou geloof mij, ik heb heel veel gevangenissen van binnen gezien. Dat is echt niet zo. Vandaar dat we misschien moeten beginnen met tbs en dan daarna de gevangenisstraf.'

Volgens directeur Schetters is dit geen goed idee. 'Wij werken toe naar resocialisatie', legt hij uit. Het idee om daarna nog een celstraf op te leggen staat volgens hem haaks op de gedachte achter tbs. 'Mensen zijn aan het einde van het tbs-traject klaar om stappen in de maatschappij te maken en dan zouden ze dus linea recta naar de gevangenis gaan.' Wel pleit hij voor niet te lange gevangenisstraffen. 'Want in de gevangenis worden mensen zelden beter.'

De opgelegde gevangenisstraf is er om het leed dat de nabestaanden is aangedaan te vergelden. 'Ik denk dat het goed is om stil te staan bij het feit dat geen straf, hoe hoog ook, de nabestaanden in die zin enige verlichting kan bieden', is advocaat Bijl van mening.

Dat wordt bevestigd door Bak, de advocaat van de nabestaanden. 'De nabestaanden zijn opgelucht met het vonnis. Het liefst willen ze natuurlijk dat de moordenaar levenslang achter slot en grendel zit. Maar gezien de omstandigheden was dit het maximaal haalbare.'

Wel vragen de nabestaanden zich volgens Bak af of de tbs-behandeling veel uit gaat maken. 'Er zijn genoeg specialisten die zich met deze zaak hebben beziggehouden die kunnen bevestigen dat deze man niet te behandelen is. Als het aan de nabestaanden ligt dan is het überhaupt zonde van de tijd die de specialisten aan de behandeling van deze man besteden.'

Radio West